Dom lub mieszkanie to często najcenniejszy składnik majątku rodziny, ale nierzadko jest on również obciążony zobowiązaniami, najczęściej kredytem hipotecznym. W kontekście małżeństwa i potencjalnych problemów finansowych jednego z małżonków pojawia się pytanie o rolę intercyzy, czyli umowy majątkowej małżeńskiej. Czy podpisanie intercyzy ustanawiającej rozdzielność majątkową może ochronić zadłużony dom przed egzekucją komorniczą prowadzoną przeciwko jednemu z małżonków? Odpowiedź zależy od kilku kluczowych czynników, przede wszystkim od tego, kiedy powstał dług i do kogo należy nieruchomość.

Ustrój majątkowy a odpowiedzialność za długi związane z domem

Przypomnijmy, że bez intercyzy w małżeństwie obowiązuje ustawowa wspólność majątkowa, co oznacza, że za długi zaciągnięte przez jednego małżonka za zgodą drugiego lub na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny, wierzyciele mogą sięgnąć do majątku wspólnego, w tym do wspólnie nabytego domu. Intercyza wprowadzająca rozdzielność majątkową zmienia tę zasadę – każdy z małżonków ma swój majątek osobisty i co do zasady odpowiada za swoje długi tylko tym majątkiem. Jak to przekłada się na sytuację zadłużonego domu?

Dług na domu powstał przed intercyzą

Jeżeli kredyt hipoteczny lub inne zobowiązanie zabezpieczone na nieruchomości zostało zaciągnięte wspólnie przez małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej, to późniejsze podpisanie intercyzy nie zwalnia żadnego z nich z odpowiedzialności za ten dług. Wierzyciel (np. bank) nadal może dochodzić spłaty od obojga małżonków solidarnie i prowadzić egzekucję z nieruchomości, która stanowiła majątek wspólny, nawet jeśli po intercyzie przypadła ona w udziale jednemu z nich lub została podzielona. Intercyza działa bowiem na przyszłość i nie „kasuje” zobowiązań zaciągniętych wcześniej wspólnie lub za zgodą drugiego małżonka, które obciążały majątek wspólny.

Dług na domu powstał po intercyzie

Sytuacja wygląda inaczej, gdy dług związany z nieruchomością powstał po zawarciu intercyzy ustanawiającej rozdzielność majątkową.

• Gdy dom należy do majątku osobistego jednego małżonka, a dług zaciągnął drugi: Jeśli dom jest wyłączną własnością Małżonki A (np. nabyła go przed ślubem lub otrzymała w darowiźnie już po podpisaniu intercyzy), a Małżonek B zaciągnął po intercyzie długi na swoje cele, to wierzyciele Małżonka B nie mogą, co do zasady, prowadzić egzekucji z domu należącego do Małżonki A. Intercyza chroni w tym wypadku majątek osobisty jednego małżonka przed długami drugiego.

• Gdy dom należy do majątku osobistego małżonka-dłużnika: Jeśli dom jest majątkiem osobistym Małżonka B, a on sam zaciągnął długi (np. kredyt hipoteczny na ten dom lub inne pożyczki), to wierzyciele mogą prowadzić egzekucję z tej nieruchomości. Intercyza nie chroni majątku osobistego dłużnika przed jego własnymi zobowiązaniami.

• Gdy dom stanowi współwłasność małżonków (w częściach ułamkowych): Czasem po podpisaniu intercyzy małżonkowie nabywają nieruchomość wspólnie, ale już nie do majątku wspólnego (bo go nie ma), lecz jako współwłaściciele w określonych udziałach (np. po 1/2). Jeśli jeden z małżonków (np. Małżonek B) zaciągnie długi, wierzyciel może prowadzić egzekucję z udziału należącego do Małżonka B. Komornik może zająć ten udział i skierować go na licytację. Nie oznacza to automatycznej licytacji całego domu, ale nabywca udziału staje się współwłaścicielem nieruchomości razem z Małżonką A, co może rodzić dalsze komplikacje.

• Gdy dług został zaciągnięty wspólnie po intercyzie: Jeśli małżonkowie, mimo rozdzielności majątkowej, razem zaciągnęli kredyt hipoteczny na zakup domu (który stał się ich współwłasnością w udziałach), to odpowiadają za ten dług solidarnie swoimi majątkami osobistymi. Wierzyciel może dochodzić spłaty od obojga i prowadzić egzekucję z całej nieruchomości (lub ich udziałów).

Ochrona przed egzekucją – jak intercyza pomaga?

Główną zaletą intercyzy w kontekście zadłużonego domu jest możliwość ochrony majątku osobistego jednego małżonka przed długami drugiego. Jeśli dom stanowi majątek osobisty małżonka niebędącego dłużnikiem, intercyza skutecznie uniemożliwia wierzycielom drugiego małżonka sięgnięcie po tę nieruchomość. Jest to szczególnie ważne, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą obarczoną ryzykiem lub ma skłonność do zaciągania zobowiązań.

Czy intercyza zawsze ochroni dom? – Ograniczenia i ryzyka

Należy jednak pamiętać, że intercyza nie jest magiczną tarczą chroniącą przed wszystkimi problemami. Istnieją sytuacje, w których jej ochronna funkcja może być ograniczona:

• Długi powstałe przed intercyzą: Jak wspomniano, umowa nie działa wstecz w stosunku do zobowiązań obciążających majątek wspólny.

• Wspólnie zaciągnięte długi: Intercyza nie chroni przed odpowiedzialnością za długi zaciągnięte razem.

• Działanie na szkodę wierzycieli (skarga pauliańska): Jeśli intercyza została zawarta w złej wierze, z zamiarem pokrzywdzenia przyszłych wierzycieli (np. gdy jeden z małżonków wiedział o nadchodzących problemach finansowych i „przepisał” majątek na drugiego poprzez intercyzę), wierzyciel może próbować ją podważyć przed sądem za pomocą skargi pauliańskiej. Jeśli sąd uzna skargę za zasadną, umowa majątkowa może zostać uznana za bezskuteczną wobec tego konkretnego wierzyciela, co umożliwi mu egzekucję z majątku, który formalnie stał się osobistym majątkiem drugiego małżonka.

Podsumowanie: Intercyza jako świadome zarządzanie ryzykiem

Intercyza ustanawiająca rozdzielność majątkową jest ważnym narzędziem pozwalającym na świadome kształtowanie odpowiedzialności za długi w małżeństwie i może skutecznie chronić zadłużony dom (lub inny majątek osobisty) jednego małżonka przed wierzycielami drugiego. Kluczowe jest jednak zrozumienie, że jej działanie dotyczy głównie długów powstałych po jej zawarciu i zaciągniętych indywidualnie. Nie chroni ona przed zobowiązaniami wspólnymi ani tymi, które obciążały majątek wspólny przed jej podpisaniem. Aby intercyza była skuteczną formą ochrony, powinna być zawarta w odpowiednim czasie i w dobrej wierze, a jej postanowienia jasno określać przynależność poszczególnych składników majątku, w tym nieruchomości.